Lurraren dinamikaren agerpenak

LURRAREN DINAMIKAREN AGERPENAK

Plaken mugimendua mantuan sortzen dira. Konbenzio korrontei eta grabitatearen esker mugitzen dira plakak mugitzen dira plakak. Plakak mugitzen dituen energia temperatura eta dentsitatearen esker sortzen da.

Konbenbenzio korronteak honela sortzen dira: Nahiz eta mantua solidoa izan, luzatzen eta deformatzen da, temperatura altuen ondorioz. Mantuaren sakonean beroa oso handia da., eta horren ondorioz harriak urtzen dira eta arinagoak izatean igotzen dira, material beroen korronteak sortuz.

Batzuek litosferara heltzen dira,eta kontinenteak zatikatzeari laguntzen dute. Hobi ozeanikoetan, litosferaozeanikoo zati hotz handiak hondoratzen dira mantuan, behereanzko korronteak sortuz, mantuaren beheko aldera iristen direnak. Beheranzko eta goranzko korronteak palekn mugimendua azaldu ahal du, mugitzean arrabol bat bezala.

LURRIKARAK 

Plakak talka egitean lurrikarak sortzen dira. Gehienetan, fenomento dibergente ala kobergenteekin, dago erlazionatuta. Hauengatik, plaken ertzak dauden eremutan, sismikotansun handia dago. Adibidez, Japonian. Japonian, bi plaken ertzak egiten dute talka, eta lurrikara asko daude. Gogorrena, fukishimakoa izan zen.

Fukushiman lurrikara handi eta kaltegarri bat sortu zen. Lurrikara honen ondorioz alde hori oso kaltegarria bihurtu da, erradioakzioarengatik.

Beste adibide bat, hego amerikako kosta izan ahal da. Hemen, Txilen konkretuki, historiako lurrikaeik handiena gertatu zen.

Chilen, valdivian, lurrikara handiena gertatu da 9,5ko magnitudea. Lurrikara honek osos gogorraizan zen Valdiviako biztanleentzat zeren eta den dena galdu zuten, etxea,lana, senideak, lagunak… Valdibiak 4 metro hondoratu zen. Lurrikadaren ondorioz Puyehue sumendia erupzio egin zuen.

Erliebe motak

Erliebea, litosfera duen forma desberdinei deritzo, mota asko daude munduan.

Argazki honetan, ikusi ahal dugu, munduko azalaren altitudea. Erlieben klasifikazioa, altitudearen bidez, eta bere morgolofiaren bidez (noiz sortu ziren), egiten da.

Erliebe mota desberdin batzuk, altitudearen arabera, hauek dira:

-Ordokia: Lur lauko edo itsasoaren mailara luzapenak. Adibidez, txilen asko daude.

-Eminentziak: Lur-lekuak, altitud pixka bat handian. Kordillerak, adibidez

-Depresioak. Itsasoaren maila baino maila|galga txikiagoan dauden lur-lekuak. Koloradoko arroila handia, adibidez.

Morofologiaren areberean, plaken tektonikoen teoria garrantzia asko dauka. Plaka konbergenteen bidez, orogenia sortzen da, eta honekin, erliebea. Himalaya, adibidez eurasiako eta asiako plaken talkarekin, sortu egin zen.

Modu berberan, andeseko kordillera, Sudamerikako plakaren azpian dauden plakeen ozeanikoen mugimenduaren bidez, sortu zen.

Plaka tektonikoaren teoria eta plaka litosferikoak

Plaken tektonikoaren teoria eta plaka litosferikoen ertz motak

               

Plaken teknikoa teoria, teoria geologiko bat da, non, litosfera, lurreko azken geruza, non bizitzen garen, eta zeinen gainean kontinenteak| eta ozeanoak finkatzen direnak, nola dagoen eratuta azaltzen duena.

   

Teoriak, ez dauka egile bakarra,ikerlari asko egin zutelako, baina kontinenten jito teoria eta  ozeanoen hondoaren hedapenaren teoriez oso informazio asko lortu zuen. Beraz, Wegener eta Hess, bere gurasoak direla esan dezakegu. Teoria, 1968an argitaratu zen.

Teoria hauen arabera, lurra, 15 plaka handietan eta 43 plaka txikietan banatuta dago. Plaka hauek, ertz gutxi gorabehera zehatzak dituzte.

Plaka litosferikoak,  beti mugitzen ari dira, oso motel baina gelditu barik. Plaken ertzetan, fenomeno desberdin gertatzen dira, eta fenemenu hauek    eta hau plaketako tipoen mendean dago. Hiru dira, dibergentea, konbergentzia, eta ebakidurakoa.

Dibergentean, plakak banatzen dira, eta dortsal ozeanikoak sortzen dute. Adibidez, atlantikoko dortsala, oso famatua da. Fenomeno honek, ozeanoen hedapena, tarteko sismikotasuna eta bolkanismo handia sortzen du.

Konbergentean, plaken ertzak elkarren kontra talka egiten dute, eta plaka bat, bestearen barruan hondatzen dira. Subdukzio-eremuak sortzen dira, adibidez, ozeano barean edo hego amerikako kostan. Sismokotasun handia, eta bolkanismoa dira bere ondorioak.

Konbergentean, ere beste fenemeno bat gerta dezake. Plakak elkarren kontra talka egiten dutenean, comprimitu ahal dira, eta horrela, orogenia sortzen da. Orogeniaren bidez, mendiak sortzen dira.

Azken fenomenoan, ebakiduran,  faila eraldatzaile bat sortzen da. Hemen, litosfera ez da produziten ezta hondatzen. Famatuena, San Andreseko faila da.

Proba asko egin dira, teoria hau demostratzeko. Batzuk, kontinenteen ijitoko bezalak dira, hau da, kontinenten ertzak, animalien fosilak..etab.

Baina, ere, teoria hau ziurtatuta da, ozeanoen eremu magnetikoen bidez. Ozeanoen litosferan, desberdin polalitate aurkitu dira, eta hau, lurrazaleko jarraitutako altsumaren  proba bat da. Lurrazaleko jarraitutako altsuma, plaketako ertzen gertatzen diren fenomenuen ondorioz dira.

Lurraren osaera eta egitura

LURRAREN OSAERA ETA EGITURA

LURRAZALA: Mehea eta solidoa da.

           

                  -Azal kontinentala: Hainbat lodiera du. 30-70 kilometroko lodiera. Granitoz osatuta dago. Harri sedimentarioz eta kontsolidatu gabeko sedimentuz estalita dago gainazala.

                  -Azal ozeanikoa: 10 kilometroko lodiera du. Ozeanoen hondoak osatzen ditu. Basaltoz eta graboz osatuta.

MANTUA: Geruza harritsua eta lurrazalaren beheko aldean kokatuta dago. Peridotitaz osatuta, peridotitaren mineral nagusia olibinoa da.

                   -Goi mantua: 670 kilometroko sakonera.

                   

                   - Behe mantua: 1230 kilometro sakonera.

NUKLEOA: %85 burdina, %10 elementu ez metalikoak (silizioa, oxigenoa eta karbonoa) eta %5 nikela osatzen dute. Osaera hori sideritoa du.

                   -Kanpo nukleoa: 2250 kilometroko sakonera. Likido egoeran dago

                   -Barne nukleoa: 1220 kilometroko esfera. Solido egoeran

.

Kontinenteen Jitoa

KONTINENTEEN JITOA

Wegenerrek kontinente ijitoaren  teoria 1912an sortu zuen.

Wegenerrek 1880eko azaroaren 1ean jaio zen Alemanian. Meterologo eta fisiko oso ona izan zen. Berlinen Unibertsitatean hasi zen Astronomia ikasten baina hori azpertzen zion eta meteoroligia eta geologia ikasten hasi zen. Zoritzarrez  1930eko azaroaren 2an hil zen 50 urtekin.

Kontineneten jitoa, masa kontinentalen batzuk beste batzuekin, lekualdatzea da. Lekualdatze hau, oso motel gertatzen da, baina ez da inoiz gelditzen. Kontienenteak, beste lur geruza, dentsitate handiagoko bidez, mugitzen zutela, proposatu zuen.

Wegenerk, gaurko kontineenten multzo, superkontineten batek, pangea, osatu zutela esan zuen. Pangea, “Lurra guztia” esan nahi du.

Teoria honek onartzeko, Alfred Wegenerk, kontinenteak mugitzen zirela frogatzeko, bere tesi originalean, proba batzuk bildu zuen . Garrantsitzuak, proba, geografikoak, geologikoak ,paleoklimatikoak eta  paleontologikoak izan ziren.

Adibidez, proba geografiko, eta paleontologikoen  bidez, Pangearen idea, lortu zuen. Kontinenteetako kostaldeen arteko kointzidentzia handia ikustean eta ozeanoen bitartez urrundutako kontinente desberdinetan, mota beretako fosilak aurkitu zituen gertatu zen.

Hau, mota bereko izaki bizidunak, bi lekutan bizi izan zirela, esan nahi zuen, eta hori, kontinenten mugimenduaren bidez, bakarrik gertatu ahal zen.

Kontinenteak  mugitu ahal izateko egon behar izango litzatekeen igurtziko indar itzela, Wegener azalpena arbuiatzea eragin zuen.

Kontinenten jitoa, plakeen tektonikoen teoriaren barruan sartzen da.

Gradiente geotermikoa

Gradiente geotermikoa eta lurraren barneko beroa:

Lurraren barrualderatz temperatura handitzeari Gradiente geotermikoa deritzo. Gehienetan, gradiantea  10tik-66tara C º/Km sakontasunekoa da, baina batzuetan  200 Cº/Km sakontasuneko gradianteak neurtu dira.

Hau, planetako nukleoan dauden tenperatura oso altuengatik gertatzen da

Temperatura hauek azaltzeko hiru prosezu ditugu:

-Meteoritoen talka

-Elementu erradiaktiboen desintegrazioa

-Dentsitate handieneko materialen dekantazioa

Eelementu erradiaktiboen desintegrazioa presezu litekeena da. Prozezu honen ondorioz partikulak subatomikoak sortzen ziren. Partikulek inguruko atomoekin talka egitean, energia termiko handiagoa izaten dute.

Gradiantearen intentsitatea, baldintza geologiko lokalen mendean dago, adibidez erlazio presioa - tenperatura, konposizio kimikoa…etab.

Horregaitik, gradiente geotermikoa ez da etengabeko balio, gainera, onda sismikoen ikasketak, barneko nukleo solido baten esistentzia frogatu dute.

Eta hau,  ez litzateke posiblea izango tenperaturaren gehikuntza etengabekoa izango balitz, kasu horretan planetaren nukleoa 200.000 ºC  gutxi gorabehera jasango luke, eta nukeloa bakarrik 5000 ºC jasotzen duela uste delako.